- Galicia é a terceira comunidade española con maior porcentaxe de empresas tecnolóxicas que contratan mulleres.
- En España, só o 5,5% das mulleres ocupadas traballan en sectores STEM, fronte ao 13% dos homes.
- As rapazas presentan un 15% menos de probabilidade de considerar as matemáticas como a súa materia favorita xa desde Primaria.
- En Informática, a representación feminina descendeu do 27% en 1990 ao 13% en 2020, unha cifra preocupante para a inclusión.
A desigualdade de xénero nas disciplinas STEM (Ciencia, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas) segue sendo un dos retos máis relevantes do século XXI. A falta de representación feminina nestes sectores non só implica un problema de igualdade de oportunidades, senón tamén unha perda de talento esencial para afrontar os desafíos tecnolóxicos e sociais do futuro. Segundo o último estudo elaborado por EsadeEcPol, a fenda de xénero nos ámbitos STEM maniféstase desde as primeiras etapas educativas e agrávase na carreira profesional, destacando áreas como Informática ou Telecomunicacións, onde a presenza feminina é residual.
A orixe do problema: a educación básica e secundaria
Os datos evidencian que a desigualdade de xénero en STEM comeza a tomar forma nas primeiras etapas educativas. En Primaria, as nenas teñen unha probabilidade un 15% menor que os nenos de considerar as matemáticas como a súa materia favorita e un 21% máis de probabilidade de experimentar ansiedade ao resolver problemas desta área. Esta percepción negativa, combinada con factores culturais e sociais, provoca que moitas rapazas asocien as matemáticas e as ciencias con tarefas "difíciles" ou "aburridas", o que condiciona o seu rendemento e interese por estas disciplinas.
A situación non mellora na Educación Secundaria. Aos 15 anos, segundo os datos de PISA, as rapazas obteñen resultados máis baixos en matemáticas que os seus compañeiros, especialmente en habilidades clave como a identificación e resolución de problemas. Ademais, a probabilidade de que unha rapaza aspire a unha profesión STEM aos 30 anos é un 12,7% menor que a dun rapaz, unha cifra que se mantén incluso en casos de rendemento académico similar.
Esta realidade reflíctese na elección de itinerarios no Bacharelato. Só o 48% das alumnas optan pola modalidade de Ciencias, e dentro desta, menos dun 22% escollen itinerarios tecnolóxicos como Física ou Debuxo Técnico. Estas decisións, marcadas por barreiras emocionais, culturais e estruturais, reducen as posibilidades de que as rapazas accedan a carreiras STEM na universidade.
Universidades e Formación Profesional: un punto de inflexión
Os datos de matriculación universitaria confirman a persistencia da fenda de xénero en STEM. En carreiras como Informática, só o 13% do alumnado son mulleres, unha caída preocupante se se compara co 27% de 1990. En Matemáticas, a representación feminina tamén diminuíu, pasando do 51% hai tres décadas ao 36% actual. Outras disciplinas, como Física ou Telecomunicacións, seguen un patrón similar, cunha presenza feminina que non supera o 30%.
As razóns desta desigualdade son complexas e multifactoriais. Por unha banda, persisten os estereotipos que asocian as STEM cun "territorio masculino". Por outra, as mulleres enfróntanse a desafíos como a falta de referentes femininos, a ansiedade matemática e a percepción de non pertenza en contornas dominadas por homes. A pesar diso, as mulleres que ingresan e permanecen en carreiras STEM adoitan ter un mellor rendemento que os seus compañeiros, cunha taxa de abandono máis baixa durante o primeiro ano.
A Formación Profesional, pola súa banda, presenta unha fenda aínda máis pronunciada. Só un 7% das mulleres matriculadas en FP optan por especialidades STEM, e a proporción de homes a mulleres en disciplinas técnicas é de case 9 a 1. Esta situación é especialmente preocupante en ciclos como Mantemento ou Sistemas Informáticos, onde a presenza feminina é case inexistente.
Galicia, un exemplo e un reto na igualdade STEM
As desigualdades na educación STEM trasládanse inevitablemente ao ámbito laboral. A pesar disto, Galicia é unha das comunidades autónomas con maior presenza feminina nas empresas tecnolóxicas. Segundo os datos do Observatorio da Sociedade da Información e a Modernización de Galicia (OSIMIGA), o 43,06% das empresas galegas que empregan especialistas tecnolóxicos contratan mulleres, unha porcentaxe só superada por Madrid e Estremadura.
Ademais, a inserción laboral das mulleres galegas formadas en STEM nos dous primeiros anos tras obter o título é do 83,9%, lixeiramente superior á dos homes (83,3%). Non obstante, estas cifras non se traducen nunha igualdade plena no ámbito laboral. Só o 1% das mulleres en empresas tecnolóxicas galegas ocupa postos directivos, fronte ao 5,8% dos homes. Ademais, só o 14,7% das mulleres desenvolven funcións tecnolóxicas nas empresas, mentres que o 49,3% dos homes están nestes roles especializados.
Unha representación escasa no mercado laboral
En España, só o 5,5% das mulleres ocupadas traballan en sectores STEM, fronte ao 13% dos homes. Ademais, só unha de cada catro posicións STEM está ocupada por mulleres, e esta proporción mantense inalterada desde 2011. Por sectores, as mulleres están especialmente infra-representadas en áreas como a construción (18%) e a información e comunicacións (23%).
Mesmo cando as mulleres completan formación STEM, adoitan ter menos probabilidades de traballar que os homes. Segundo o estudo de EsadeEcPol, cinco anos despois de graduarse nunha carreira STEM, as mulleres teñen un 2,7% menos de probabilidade de estar empregadas nun sector relacionado que os seus compañeiros. Ademais, o abandono das mulleres nestes sectores está ligado á falta de conciliación e á sensación de illamento en contornas masculinizadas.
A pesar destas barreiras, as mulleres que traballan en STEM gozan de mellores condicións laborais en comparación con outros sectores. A brecha salarial é menor, e as mulleres nestes ámbitos teñen menos probabilidades de ocupar empregos a tempo parcial. Estas vantaxes subliñan a necesidade de fomentar a participación feminina en STEM para promover unha igualdade real no mercado laboral.
Propostas para cambiar a tendencia
A redución da fenda de xénero en STEM require accións coordinadas a nivel educativo, cultural e laboral. Entre as medidas propostas por EsadeEcPol destacan:
- Introducir referentes femininos: A visibilidade de mulleres en áreas STEM é fundamental para romper cos estereotipos de xénero. Programas de mentoría, charlas inspiradoras e actividades lideradas por mulleres poden motivar ás rapazas a explorar estas disciplinas.
- Revisar o currículo educativo: É necesario eliminar os sesgos de xénero nos materiais escolares e facer máis inclusivos os contidos STEM. Ademais, deben incorporarse metodoloxías que fomenten a aprendizaxe colaborativa.
- Formación docente: Dotar ao profesorado de ferramentas para identificar e combater os estereotipos de xénero nas aulas é clave para promover un ambiente inclusivo e equitativo.
- Fomentar actividades extracurriculares: Campamentos de verán, clubs de ciencia e competicións matemáticas poden espertar o interese das nenas por STEM e reforzar a súa confianza nestas áreas.
- Impulsar políticas laborais inclusivas: As empresas deben implementar medidas que favorezan a conciliación, promovan o liderado feminino e aseguren condicións equitativas de promoción e remuneración.
- Crear programas específicos de orientación: Ofrecer ás rapazas unha guía individualizada durante a súa etapa escolar pode axudalas a tomar decisións informadas e a superar barreiras emocionais e culturais.
Galicia conta con diversas iniciativas lideradas pola Xunta e outros organismos. Unha medida destacada é o programa ‘Que non te líen, ti elixes’, que fomenta unha orientación profesional libre de estereotipos de xénero para o alumnado de 3º e 4º da ESO. A iniciativa promove charlas e actividades en sectores con baixa representación feminina, buscando romper os prexuízos e estimular o interese polas STEM entre as rapazas. Existen tamén outras iniciativas como o programa DigiTalent, Girl STEAM ou o documental Mulleres na Informática: Marxe de Erro, que buscan promover referentes femininos e animar ás novas xeracións a explorar carreiras tecnolóxicas.
Un futuro igualitario
A promoción das vocacións STEM entre as mulleres non é só unha cuestión de xustiza social, senón unha necesidade estratéxica para o progreso tecnolóxico e económico de Galicia e España. Fomentar a inclusión feminina nestes sectores non só permitirá aproveitar todo o talento dispoñible, senón que tamén enriquecerá as innovacións con perspectivas diversas e máis representativas.
Para que isto sexa posible, é esencial que administracións públicas, empresas e institucións educativas traballen xuntas. Investir en iniciativas que impulsen a participación feminina en STEM hoxe será clave para garantir unha sociedade máis igualitaria e competitiva mañá.
