- A literatura científica e divulgativa contribúe a dar visibilidade ao papel das mulleres na ciencia, rompendo estereotipos e inspirando novas xeracións.
- A pesar da escasa representación histórica das científicas nos libros de texto, nos últimos anos publicáronse numerosas obras que rescatan as súas historias e achegas.
- En galego, títulos como Mulleres que (nos) dan que pensar ou Pioneiras na ciencia: o papel das mulleres na revolución científica ofrecen unha perspectiva imprescindible sobre o papel feminino na ciencia.
O 23 de abril celébrase o Día do Libro, unha data especial para reivindicar o papel da literatura na transmisión do coñecemento. No ámbito científico, os libros teñen un papel fundamental á hora de dar visibilidade ás mulleres que fixeron historia neste campo, así como para fomentar vocacións científicas entre as nenas e mozas.
Historicamente, as mulleres foron infrarrepresentadas na literatura científica e nos libros de texto, o que contribuíu a manter a percepción de que a ciencia era un ámbito esencialmente masculino. Porén, nos últimos anos, tanto a nivel internacional como en Galicia, están a publicarse cada vez máis obras que rescatan as contribucións femininas ao coñecemento científico e tecnolóxico.
Nesta data, propoñemos unha selección de libros que achegan unha perspectiva esencial sobre a relación entre mulleres e ciencia, con especial atención aos títulos dispoñibles en galego.
Obras imprescindibles sobre mulleres científicas
A recuperación da memoria das mulleres na ciencia é unha tarefa pendente que moitos libros están a abordar. Estas son algunhas das obras máis recomendadas para descubrir as historias das científicas e as súas achegas ao coñecemento:
- Las chicas son de ciencias: 25 científicas que cambiaron en mundo (Irene Cívico e Sergio Parra): Un libro dirixido ao público xuvenil que presenta de forma amena e ilustrada a traxectoria de 25 científicas pioneiras. A través de biografías curtas e ilustracións atractivas, o libro destaca figuras como Rosalind Franklin, Hipatia de Alexandría ou Jane Goodall.
- Pioneiras na ciencia: o papel das mulleres na revolución científica (Begoña Crespo e Luis Puente-Castelo): Analiza as contribucións de mulleres durante a revolución científica, destacando os desafíos que enfrontaron e o seu uso da linguaxe científica para afirmar a súa autoridade.
- Pioneiras da ciencia en Galicia (Manuel Rey Pan): Aborda o papel das pioneiras da ciencia en Galicia, narrando as súas loitas por ser recoñecidas nun ámbito tradicionalmente masculino e destacando as súas achegas fundamentais.
- Galegas na Ciencia (Isabel Blanco). Este libro recolle as biografías de vinte científicas galegas, desde Isabel Zendal ata María Teresa Miras Portugal, destacando as súas contribucións e o seu papel pioneiro na ciencia.
- Mulleres que (nos) dan que pensar (África López Souto). A obra explora a vida de diversas mulleres que foron ocultadas ou esquecidas, incluíndo figuras como a oceanógrafa Ángeles Alvariño e a primeira farmacéutica galega, Manela Barreiro, resaltando o seu impacto na sociedade e na ciencia.
- Mujeres de ciencia (Clara Grima): Un percorrido fascinante polas vidas e, sobre todo, polos importantes descubrimentos de catro grandes científicas.
- Mulleres na ciencia. 50 intrépidas pioneiras que cambiaron o mundo (Rachel Ignotofsky): Con ilustracións e datos históricos, este libro é un excelente recurso para coñecer a vida e os logros de científicas de diferentes épocas e disciplinas, desde a enxeñaría ata a bioloxía.
Ademais destes títulos, existen moitas outras obras que rescatan as historias das mulleres científicas e ofrecen unha visión máis ampla da súa contribución ao avance da humanidade. A súa lectura non só ten valor educativo, senón que tamén axuda a que as nenas e mozas poidan identificarse con referentes femininos dentro do mundo da ciencia.
A importancia da divulgación científica con perspectiva de xénero
A publicación de libros sobre mulleres científicas é unha peza clave na loita pola igualdade no ámbito da ciencia. Diversos estudos sinalan que a ausencia de referentes femininos nos materiais educativos inflúe na escasa presenza de mulleres en carreiras STEM (Ciencia, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas). Segundo a UNESCO, só o 35% das persoas matriculadas en carreiras STEM son mulleres, e esta porcentaxe é aínda menor en áreas como a enxeñaría informática ou a física. (UNESCO, 2023).
No caso de España, un estudo realizado polo Ministerio de Educación sinala que as mulleres representan só o 25% do alumnado en enxeñarías e carreiras tecnolóxicas, mentres que en ámbitos como a medicina ou as ciencias da saúde a presenza feminina supera o 60%. Estes datos reflicten a necesidade de continuar traballando para fomentar a igualdade de oportunidades nestas áreas.
A través da literatura científica e divulgativa, é posible contrarrestar este déficit de referentes femininos e ofrecer unha visión máis inclusiva do coñecemento científico. Ademais, estes libros fomentan a reflexión sobre os retos que aínda existen para acadar unha igualdade real no acceso á ciencia.
Iniciativas en Galicia para promover a lectura sobre mulleres e ciencia
En Galicia, diversas institucións e entidades están a traballar para promover a lectura e a divulgación científica con perspectiva de xénero. Algúns exemplos son:
- Bibliotecas escolares de Galicia: A Consellería de Cultura, Educación e Universidade promove programas de fomento da lectura científica en bibliotecas escolares, destacando libros sobre mulleres científicas. O obxectivo é achegar ao alumnado títulos que presenten modelos femininos dentro do ámbito da ciencia e a tecnoloxía.
- O programa "Donas de si" da Xunta de Galicia: Esta iniciativa inclúe a publicación de materiais didácticos e recomendacións de libros que visibilizan o papel das mulleres galegas en distintos ámbitos, incluído o científico. No marco deste programa, publícanse materiais didácticos que rescatan figuras femininas da ciencia e promóvense accións de fomento da lectura con perspectiva de xénero.
- Ciclo de conferencias "Mulleres na Ciencia": Organizado polas universidades galegas, este ciclo de charlas reúne científicas de diferentes disciplinas que comparten a súa experiencia profesional e recomendan libros sobre ciencia e mulleres. O seu obxectivo é motivar ao alumnado e reflexionar sobre a presenza feminina nestes ámbitos.
A literatura como ferramenta de cambio
A través dos libros, é posible rescatar a memoria das mulleres na ciencia e inspirar as novas xeracións a seguir os seus pasos. O Día do Libro é unha oportunidade para reflexionar sobre a importancia da literatura científica con perspectiva de xénero e sobre a necesidade de seguir ampliando o catálogo de obras que dean visibilidade ás científicas de onte e de hoxe.
Ler sobre mulleres científicas non só amplía o coñecemento, senón que tamén axuda a construír unha sociedade máis xusta, onde a ciencia e o saber sexan espazos abertos e inclusivos para todas as persoas.
